Terugblik iBestuur-congres: bekommeren om de kraan en niet de dweil

Het congres van iBestuur is hét congres over digitalisering bij de overheid, speciaal voor bestuurders en beslissers uit de overheid en de IT-sector. Dit jaar vond het congres plaatst op 14 september. Met meer dan 125 sprekers, ruim 35 sessies en een plenair programma bood de dag volop inspiratie en stof te nadenken. Ook was er voldoende mogelijkheid om met elkaar, fysiek en digitaal, in gesprek te gaan over het thema van dit jaar: ‘digitalisering en de menselijke maat’.

Vergroot afbeelding Het panel tijdens de sessie over de datamanifest
Beeld: ©iBestuur

Informatiehuishouding vraagt dat je er soms met een OGB’tje in moet: operatie gestrekt been. Een gerichte schop om het kennisniveau omhoog te brengen door kritisch te zijn en scherpe vragen te stellen. Tenminste, dat vindt de regeringscommissaris Informatiehuishouding en aanjager Arre Zuurmond. Hij sprak over een wet informatiehuishouding. Moet die er komen?

De juiste plek

Ondanks dat informatisering sinds 1977 al op gang is, blijft het door constante ontwikkelingen een nieuw vakgebied. Ontwikkeling hierin blijft daarom onmisbaar. ‘Je moet ‘out of the box’ kunnen denken. Zo kom je tot de beste concepten om problemen op te lossen.’ Maar ook moet je zorgen dat informatie op de juiste plek is.  ‘Als je niet de juiste informatie hebt, dan kun je grote fouten maken. Denk aan de Vuurwerpramp in Enschede of de brand in het cellencomplex op Schiphol. Je moet er daarom voor zorgen dat je de juiste informatie hebt. En juist als je haast hebt, moet je de tijd nemen. Ook als die tijd er eigenlijk niet is. Simpelweg omdat je geen fouten moet maken.’

Juist als je haast hebt, moet je de tijd nemen. Ook als die tijd er eigenlijk niet is

Ook sprak Zuurmond over het actieplan Open op Orde om de informatiehuishouding van de Rijksoverheid te verbeteren. Dit plan toont handelingsbereidheid en de wil om te leren. Zuurmond heeft tot taak de uitvoering aan te jagen en neemt daarin ook een kritisch houding: ‘Zullen we ons eens gaan bekommeren om de kraan? In plaats van dat wij blijven dweilen.’ Dat brengt ook dat hij haken en ogen ziet. Er is te weinig personeel en de kwalificaties van het personeel zijn onvoldoende. ‘We zien dat er een grote focus ligt op het binnenhalen van wo’ers en een paar hbo’ers. Maar de uitdagingen van de informatiehuishouding ligt veel op mbo-niveau. We moeten dus de kennis en kunde van mbo’ers benutten en hen gaan inzetten.’  Zuurmond draagt als oplossing aan het bieden van baangaranties.

Daarnaast zijn de informatiebronnen de afgelopen decennia toegenomen. Vervolgens zijn er onvoldoende afspraken hoe al die informatie wordt bijgehouden. Tot slot gaat het ook over samenwerken en over sturing. Het vraagt van departementen dat zij nadenken hoe zij die samenwerking en sturing voor zich zien ten behoeve van de informatiehuishouding. ‘Binnen de informatiehuishouding is geen (grond)wettelijk fundament. Bij financiën , juridische - en personeelszaken is dit wél geregeld. Een algemene wet i-bepalingen kan het structureel borgen en gaten opvullen.' Bovendien is de werking van de overheid soms te generiek, te algemeen. ‘We hebben ambtenaren met prachtige vergezichten die gedetailleerd weten hoe iets eruit moet zien. Maar beleid is niet lineair.’ De wereld is constant in verandering en daar moet je ook op acteren. ‘Werk dus met een doelarchitectuur en werk naar dat doel toe.’ Natuurlijk moet in dit proces oog blijven voor de burgers. ‘We moeten zorgen dat de burger centraal staat. Want veel burgers snappen die ingewikkelde overheid niet.'

Het verleden kennen om het heden te begrijpen

Nicole Stolk-Luyten sprak tijdens haar sessie  'Je moet het verleden kennen om het heden te begrijpen' met Maarten Hillenaar, Kees Verhoeven en Ron Roozendaal. Een tafel vol ervaring. Zij spraken over de balans en verhouding tussen de publieke waarden veiligheid, privacy, innovatie en transparantie. En constateerden dat digitalisering alleen maatschappelijke waarde kan toevoegen wanneer we al bij het begin van de besluitvorming oog hebben voor zorgvuldige IT-uitvoering.

Kritische geluiden

Er was ook aandacht voor de Interbestuurlijke Datastratagie - het resultaat van nauwe samenwerking tussen het Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen -  waaruit de opdracht volgt om te komen tot een gedragen Datamanifest voor Nederland. Een gebruikskader met heldere basisprincipes, die duidelijkheid en perspectief geven. Maar zit Nederland wel te wachten op een nieuw manifest en gaat het manifest er daadwerkelijk voor zorgen om op een verantwoorde manier met data om te gaan? François Vis (ICTU), Nathan Ducastel (VNG), Evelyn Austin (Bits of Freedom), Jeroen van den Hoven (TU Delft) en  Cecile Schut (Autoriteit Persoonsgegevens ) gingen met ellkaar in gesprek. Zij waren kritisch: er zijn al veel commissies en manifesten opgezet om de digitalisering te leiden. Bovendien wordt de wetgeving rondom data niet altijd nageleefd en is er onvoldoende vertrouwen in het huidige landschap. Conclusie: de digitale overheid zou zich net zo snel moeten ontwikkelen als de digitale wereld zelf. Maar wel op basis van publieke waarden, zoals veiligheid, democratie en transparantie. Het gaat dus om toegankelijkheid, regie nemen en het zorgen voor vertrouwen in de informatiesamenleving.

Dit congres terugkijken?

Dat kan? Het iBestuurcongres en alle sessies zijn vanaf oktober terug te kijken op de website van iBestuur.

Lees ook het verslag ‘iBestuur Congres 2022: omslagen, olifanten en witte vlekken’ op iBestuur.